اجرت‌المثل ایام زوجیت در ایران
اجرت‌المثل ایام زوجیت یکی از مهم‌ترین نهادهای حقوق خانواده در ایران است که با هدف حمایت از حقوق مالی زنان پس از پایان زندگی مشترک یا در هنگام بروز اختلافات زناشویی پیش‌بینی شده است. قانونگذار با الهام از مبانی شرعی و فقهی، این نهاد را در قانون مدنی و قانون حمایت خانواده وارد کرده است تا از یک سو عدالت در روابط خانوادگی برقرار گردد و از سوی دیگر زنانی که سال‌ها در چارچوب زندگی مشترک به همسر و خانواده خدمت کرده‌اند، از حقوق مالی محروم نمانند.
اجرت‌المثل در لغت به معنای «دستمزد برابر» است و در حقوق ایران به دستمزدی گفته می‌شود که زن در ازای کارهایی که در خانه همسر انجام داده و شرعاً یا قانوناً وظیفه‌ای برای انجام آن‌ها نداشته، مستحق دریافت آن می‌شود. تفاوت اجرت‌المثل با نفقه و مهریه بسیار مهم است. نفقه وظیفه‌ای است که قانون به عهده شوهر گذاشته است و مهریه نیز مالی است که در زمان عقد به زن تعلق می‌گیرد. اما اجرت‌المثل به ازای خدماتی است که زن بدون قصد تبرع در زندگی مشترک انجام داده است.
شرایط استحقاق اجرت‌المثل شامل چند نکته کلیدی است: نخست آن‌که زن باید انجام کارهای خانه و خدمات خود را بدون قصد تبرع (رایگان) انجام داده باشد. دوم آن‌که کارهایی که انجام داده باید از اموری باشد که شرعاً بر او واجب نبوده است؛ برای مثال، رسیدگی به امور خانه و بچه‌داری وظیفه شرعی زن محسوب نمی‌شود و بنابراین می‌تواند در قبال آن اجرت دریافت کند. سوم آن‌که زن باید هنگام جدایی یا طرح دعوا در دادگاه، مطالبه اجرت‌المثل نماید.
مواد قانونی مرتبط با اجرت‌المثل در قانون مدنی و قانون حمایت خانواده ذکر شده است. ماده ۳۳۶ قانون مدنی مقرر می‌دارد هر کس کاری را برای دیگری انجام دهد و قصد تبرع نداشته باشد، مستحق اجرت خواهد بود. همچنین ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده سال ۱۳۹۱ صراحتاً به اجرت‌المثل ایام زوجیت اشاره کرده و آن را یکی از حقوق مالی زن پس از طلاق دانسته است. در این ماده آمده است که دادگاه هنگام صدور حکم طلاق باید وضعیت حقوق مالی زن از جمله مهریه، نفقه، اجرت‌المثل و جهیزیه را مشخص نماید.
فرآیند مطالبه اجرت‌المثل به این صورت است که زن در دادگاه خانواده دادخواست خود را مطرح می‌کند. دادگاه پس از بررسی شرایط، موضوع را به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع می‌دهد تا میزان اجرت‌المثل با توجه به مدت زندگی مشترک، عرف جامعه و نوع خدمات انجام شده تعیین گردد. کارشناسان معمولاً معیارهایی مانند سال‌های زندگی مشترک، تعداد فرزندان، نوع کارهای خانگی و شرایط اقتصادی مرد را مدنظر قرار می‌دهند.
تفاوت اجرت‌المثل با نفقه در این است که نفقه حق جاری و مستمر زن در طول زندگی مشترک است، اما اجرت‌المثل تنها در هنگام جدایی یا طرح دعوا مطرح می‌شود. همچنین تفاوت اجرت‌المثل با مهریه در این است که مهریه از زمان عقد نکاح بر ذمه شوهر قرار می‌گیرد اما اجرت‌المثل ناشی از عمل زن در طول زندگی مشترک است و بعداً به مطالبه درمی‌آید.
در رویه قضایی ایران، اجرت‌المثل جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. بسیاری از دادگاه‌ها با استناد به نظریه کارشناسان، مبالغ قابل توجهی را به عنوان اجرت‌المثل برای زنان در نظر می‌گیرند. این امر به‌ویژه در مواردی که زن سال‌های طولانی در خانه همسر به کارهای مختلف مشغول بوده اهمیت دوچندان دارد. در برخی پرونده‌ها نیز دیده شده است که به دلیل نبودن شرایط لازم، دادگاه‌ها اجرت‌المثل را رد کرده‌اند.
از مهم‌ترین مشکلاتی که در مسیر دریافت اجرت‌المثل وجود دارد، طولانی بودن فرآیند دادرسی، هزینه‌های کارشناسی و مقاومت برخی از مردان در پرداخت این حق است. با این حال، وجود این نهاد حقوقی نقش مهمی در حمایت مالی از زنان ایفا می‌کند. زنان با استناد به این حق قانونی می‌توانند بخشی از زحمات خود در زندگی مشترک را جبران نمایند.
اجرت‌المثل نه تنها یک حق مالی است بلکه یک ابزار مهم در جهت تحقق عدالت اجتماعی و خانوادگی محسوب می‌شود. این نهاد باعث می‌شود ارزش کارهای خانگی زنان که در عرف و اقتصاد رسمی کمتر دیده می‌شود، به رسمیت شناخته شود. همچنین موجب می‌گردد زنان در صورت پایان زندگی مشترک، از نظر اقتصادی کمتر دچار آسیب شوند.
در نتیجه می‌توان گفت اجرت‌المثل ایام زوجیت یکی از مهم‌ترین ابزارهای حمایت از حقوق زنان در نظام حقوقی ایران است. این نهاد نشان می‌دهد که قانونگذار به نقش زنان در خانواده توجه ویژه‌ای داشته و تلاش کرده است عدالت و توازن را در روابط خانوادگی برقرار نماید. با وجود چالش‌ها و مشکلات اجرایی، اجرت‌المثل همچنان یکی از حقوق مالی مهم زنان در ایران باقی مانده و می‌تواند نقش مؤثری در ارتقای جایگاه اجتماعی و اقتصادی زنان ایفا کند.
برای آشنایی بیشتر با موضوعات مرتبط می‌توانید به مقاله «طلاق توافقی» در سایت دادور مراجعه کنید:
همچنین مطالعه توضیحات تکمیلی درباره اجرت‌المثل ایام زوجیت»» می‌تواند مفید باشد:
این موضوع در بسیاری از دعاوی خانوادگی تکرار شده و دادگاه‌ها با توجه به شرایط پرونده، میزان متفاوتی از اجرت‌المثل را تعیین می‌کنند. بنابراین آگاهی حقوقی در این زمینه برای زنان اهمیت زیادی دارد. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید از منابع معتبر حقوقی استفاده کنید:
